Kan gezuiverd afvalwater nieuwe zoetwaterbronnen opleveren?

Eeuwenlang hebben de Nederlandse waterschappen gestreden om water van het land af te voeren naar zee. Maar nu vormt de klimaatverandering een extra uitdaging: het vasthouden en hergebruiken van water om de steeds vaker voorkomende periode van droogte tegen te gaan.

Vallei en Veluwe is een toekomstgericht Waterschap voor Midden-Nederland. Ze zetten zich in voor een duurzame toekomst, waarbij energie en grondstoffen worden gewonnen voor elektriciteitsproductie, stadsverwarming en landbouw. Het gebied van het Waterschap, van meer dan 245.000 hectare, heeft steeds meer te maken met verdroging.

De uitdaging: een toenemend risico op droogte en overstromingen

Met 1,1 miljoen mensen verspreid over 37 gemeenten zijn de inwoners, landbouw en bedrijven in de regio sterk afhankelijk van grondwatervoorraden. Maar nu regenval minder voorspelbaar en extremer wordt, moet het waterschap zowel het overstromingsrisico als de mogelijkheid van watertekorten aanpakken. Momenteel wordt de 340 miljoen liter behandeld afvalwater die Vallei en Veluwe dagelijks produceert op haar 16 RWZIs (rioolwaterzuiveringsinstallaties) via lokale rivieren en meren (zoals het IJsselmeer) uiteindelijk geloosd op de Noordzee. In sommige gevallen wordt afvalwater uit gebieden die kampen met verdroging afgevoerd en 40 km verder behandeld waarna lozing volgt. In tegenstelling tot regenval biedt gezuiverd afvalwater een betrouwbare, 24/7, 365 dagen per jaar zoetwaterbron - dit brengt echter zijn eigen uitdagingen met zich mee voor zowel de infrastructuur als de acceptatie door belanghebbenden.

De oplossing: een nieuwe, continue zoetwaterbron 

Vandaag de dag is de meeste infrastructuur voor waterzuivering gecentraliseerd (vanwege schaalvoordelen), waarbij afvalwater wordt afgevoerd uit dorpen en steden. Het nadeel daarvan is echter dat dat behandelde water nu op zee wordt geloosd terwijl het nuttig zou kunnen worden ingezet op die plekken vanwaar het werd afgevoerd. Bij eventuele nieuwe voorstellen moeten ook belanghebbenden uit de publieke en particuliere sector met verschillende denkwijzen worden gecoördineerd. Denk aan koplopers in de branche, landbouworganisaties, drinkwaterbedrijven en gemeenten. Daarom zijn we in augustus 2022 samen met Vallei en Veluwe een project gestart om de beste mogelijkheden te vinden om gezuiverd afvalwater te hergebruiken in droogtegevoelige gebieden en om aanbevelingen te doen die aan de lokale behoeften voldoen. Een groep uit Vallei en Veluwe heeft samen met onze experts op het gebied van Digital Business en Watertechnologie gewerkt aan een driestappenplan.

Eerst maakte het team GIS-kaarten (Geografische Informatie Systeem) om de link tussen vraag en aanbod te visualiseren. Deze kaarten laten zien waar het water het hardst nodig is, nu en in de toekomst en hoe het afvalwater momenteel wordt gezuiverd en afgevoerd met bestaande infrastructuur. Daarbij wordt speciale aandacht besteed aan de nieuwbouwprojecten in het gebied als onderdeel van een nationaal plan voor bijna een miljoen nieuwe woningen. Vervolgens identificeerden we potentiële locaties met verschillende vereisten, waaronder; een industriegebied, een heuvelachtig gebied en een nieuwbouwproject. Op elk van deze locaties identificeerde ons team tenslotte verschillende oplossingen, variërend van het gebruik van effluent van bestaande gecentraliseerde zuiveringsinstallaties tot het installeren van een enkele, kleinschalige zuiveringsinstallatie die kan worden geïntegreerd in de bestaande infrastructuur. Het lange termijndoel is om een meer circulair watersysteem te ontwikkelen dat kan voorzien in de veranderende waterbehoefte van de regio. 

Het resultaat: een toekomstbestendige aanpak voor een circulair watersysteem

Aan de hand van deze visualisaties bespraken we hoe de oplossingen zouden kunnen passen in de strategieën van het waterschap. Dit leidde tot een reeks workshops met lokale belanghebbenden om hun vereisten, drijfveren en belemmeringen voor implementatie te bespreken, die nog steeds aan de gang zijn. Het uiteindelijke resultaat zal een lijst met aanbevelingen zijn die de grootste maatschappelijke impact hebben, in plaats van louter minimale investeringen in technologie en infrastructuur. Hergebruik van afvalwater creëert niet alleen een nieuwe, voorspelbare, continue waterbron, maar verlicht ook de druk op het grondwater dat nu wordt gebruikt door drinkwaterbedrijven, landbouw en industrie. Mogelijk kan het voorstel ook dienen als blauwdruk voor een toekomstbestendige benadering van watercirculariteit, aangezien Noordwest-Europa reageert op veranderende droogte en overstromingsrisico's.